Hidroenergetski potencijal

  1. Home
  2. Hidroenergetski potencijal

Zbog svojih prirodnih karakteristika (razvijen relјef, relativno bogatstvo oborina, razvijena hidrografska mreža), Republika Srpska se svrstava u područja bogata hidroenergetskim potencijalom. Najznačajniji dio hidroenergetskog potencijala nalazi se u slivovima rijeka Drine, Vrbasa i Trebišnjice, a manji dio u slivovima rijeka Une, Sane, Bosne i Neretve. Sva ova slivna područja istraživana su u cilјu iskorišćavanja vodnog potencijala za proizvodnju električne energie.

Pregled hidroenergetskog potencijala Republike Srpske:

Slivno područje Moguća instalisana snaga (MW) Prosječna godišnja proizvodnja (GWh)
Drina 1948,34 4741,37
Vrbas 395,13 1579,28
Trebišnjica 738,08 2438,08
Una i Sana 55,96 269,24
Neretva 48,33 145,29
Bosna 165,85 789,40
Ukupno Republika Srpska 3351,69 9962,66

Ukupan tehnički iskoristiv hidroenergetski potencijal Republike Srpske iznosi 3.351,69 MW instalisane snage i 9.962,66 GWh. prosječne godišnje proizvodnje električne energije, od čega je iskorišćeno oko 2.985,8 GWh/god.

Energetski potencijal snage ispod 0,5 MW (mikro i mini hidroelektrane) nijedetalјno istražen na području Republike Srpske.

Sliv Trebišnjice

Prirodne karakteristike

Rijeka Trebišnjica, sa izvorištem kod Bileće (330 m.n.m.), je bila najveća ponornica u Evropi i tekla je prema jugu do Lastve, odakle je skretala na zapad prema Trebinju,odnosno Popovom polјu gdje se gubila u ponorima otičući dalјe podzemnim tokovima u Jadransko more i u donji tok rijeke Neretve. Dužina površinskog toka je zavisila od godišnjeg doba, odnosno proticaja i kretala se od 35-90 km. U lјetnom periodu malih voda njen površinski tok je išao samo do Trebinja iza koga se gubila u ponorima koji se nalaze u samom koritu rijeke, a u zimsko-prolјećnom periodu velikih padavina, kad ovi ponori ne mogu da prime sve količine vode, njen površinski tok se produžavao do kraja Popovog polјa. Godišnji proticaj Trebišnjice bio je raspoređen tako da je u lјetnom periodu iznosio oko 1/4, a zimi oko 3/4 cjelokupnih voda. Prosječni godišnji proticaj Trebišnjice, dobijen na osnovu dugogodišnjeg osmatranja vodostaja kao i drugih metoda proračunavanja i provjeravanja iznosi kod Trebinja 96.1 m3/s, a kod Grančareva 81.9 m3/s. Ljetne minimalne vode kod Trebinja registrovane su oko 3 m3/s, a velike zimske oko 900 m3/s.

Osnovna koncepcija razvoja

Studijama i istražnim radovima vršenim u svrhu korišćenja hidropotencijala Trebišnjice, a naročito ispitivanjem i osmatranjem nadzemnih i podzemnih tokova voda kraških polјa u širem području Istočne Hercegovine, došlo se do saznanja da je moguće vrlo efikasno iskoristiti sav njihov hidropotencijal, s obzirom na relativno velike nadmorske visine ovih polјa. To je dalo podstreka za dalјa i detalјnija istraživanja kojima je utvrđeno da sve ove vode pripadaju slivovima Trebišnjice i Neretve (Buna, Bunica i Bregava).

Korišćenje voda u okviru hidrosistema Trebišnjica razmatrano je u više etapa, uz kontinualno izučavanje hidroloških i hidrogeoloških osobina. U svim razmatranjima, osnovna koncepcija bila je u smislu izbora onih rješenja gdje bi se što veće količine vode zadržale i izravnale u akumulacijama i najkraćim putem sprovele do stepenasto raspoređenih elektro-energetskih postrojenja i drugih korisnika vode.

Osnovna koncepcija korišćenja voda na širem prostoru sliva rijeke Trebišnjice usvojena je vodoprivrednom osnovom iz 1958. godine, a inovirana novom vodoprivrednom osnovom „Kraških polјa Istočne Hercegovine“, 1967. godine. Koncepcija sa sedam planiranih hidroelektrana i pet akumulacionih bazena u sistemu proizašla je iz usvojenog Osnovnog projekta iz 1976. godine. Usvojena koncepcija korišćenja voda potpuno je u skladu sa potrebama hidroenergetike, kao i sa rješavanjem kompleksne vodoprivredne problematike ovog područja. Izgradnjom sistema stvaraju se povolјni hidrološki uslovi na gornjim kraškim polјima, tj. odvođenje viškova vode sa kraških polјa u vlažnom periodu godine i dovođenje potrebnih količina vode za navodnjavanje.

Dio hidrosistema nazvan „Gornji horizonti“, obuhvata u konačnoj etapi korišćenje voda na pravcu Gatačko polјe – r. Zalomka – Nevesinjsko polјe – Dabarsko polјe – Fatničko polјe – akumulacija Bileća. U ovaj sistem se u konačnoj etapi uvodi dio voda sjeverozapadnog dijela Nevesinjskog polјa. Sve vode sistema dovedene u akumulacioni bazen Bileća, mogu se na dalјem padu od 400 m energetski koristiti do mora, preko već izgrađenih hidroelektrana HE Trebinje I, HE Trebinje II, HE Dubrovnik i PHE Čaplјina, koje su sukcesivno ulazile u pogon počevši od 1965. (HE Dubrovnik), 1968. (HE Trebinje 1), 1979. (PHE Čaplјina) do 1981. (HE Trebinje 2).

Planirane hidrolektrane koje pripadaju podsistemu Gornji horizonti su: HE Nevesinje (61MW), HE Dabar (160MW), HE Bileća (30MW).

Ukupna instalisana snaga svih planiranih i izgrađenih hidroelektrana u hidrosistemu Trebišnjice je oko 1.075 MW, sa ukupnom srednjom godišnjom proizvodnjom u konačnoj etapi od oko 3.900 GWh.

Faze izgradnje HES Trebišnjica

Izgradnja hidroenergetskog sistema na Trebišnjici odvijala se fazno, zavisno od istraženosti pojedinih dijelova terena, stanja projektne dokumentacije i potreba za energijom. Pripremni radovi na prvoj fazi izgradnje hidrosistema na Trebišnjici su započeli 1959. godine kada se pristupilo radovima na pristupnim putevima, gradilišnim naselјima, izmještanju uskotračne želјezničke pruge Trebinje – Bileća, rekonstrukciji puteva prvog reda i drugim objektima, a nešto kasnije su počeli radovi na glavnim objektima.

Za prvu etapu prve faze gradnje, odabrani su objekti i postrojenja koji imaju naglašen hidroenergetski značaj. U ovoj etapi izgradnje završene su dvije hidroelektrane: HE Dubrovnik i HE Trebinje 1. Pored pomenutih proizvodnih objekata u okviru ove etape izgrađeno je i Razvodno postrojenje Trebinje locirano u Mokrom polјu sa naponskim nivoima 35 kV, 110 kV i 220 kV, sa transformacijama 110/35 kV i 220/110 kV.

U okviru druge etape prve faze izgrađena je PHE Čaplјina sa velikom instalisanom snagom od 420 MW. Pored toga riješen je niz vodoprivrednih, polјoprivrednih i ostalih privrednih problema ovog područja. Izgrađena je i HE Trebinje 2 sa instalisanom snagom od 8 MW. U RP Trebinje je uveden naponski nivo od 400 kV u sklopu tadašnjeg jugoslovenskog sistema “Nikola Tesla”, ugrađena transformacija 400/220 kV i izgrađen dio potrebnog prostora za područni dispečerski centar upravlјanja za sistem Hidroelektrana na Trebišnjici.

Uporedo sa izgradnjom 1. faze hidrosistema Trebišnjice realizovan je i obiman fond istražnih radova i urađeni su dijelovi projektne dokumentacije za iskorišćenje voda na širem slivu rijeke Trebišnjice. Radi se o vodama koje u prirodnim uslovima samo djelimično pripadaju slivu rijeke Trebišnjice. To su uglavnom poplavne vode gornjih kraških polјa, koja se nalaze uzvodno od postojeće amumulacije Bileća. Te vode u prirodnim uslovima otiču kroz podzemne kraške kanale u pravcu rijeka Trebišnjice, Bregave, Bune i Bunice, ali su provedene analize pokazale da se one najekonomičnije mogu iskoristiti ako se prevedu u postojeću akumulaciju Bileća, i dalјe iskoriste na već izgrađenim nizvodnim hidroelektranama (HE Trebinje 1, HE Trebinje 2, HE Dubrovnik i PHE Čaplјina).

Sagledavajući neophodnost dalјe izgradnje hidrosistema Trebišnjica pristupilo se izgradnji pojedinih objekata u sistemu Gornji horizonti. Tako je spojni tunel Dabarsko polјe – Fatničko polјe u dužini od 3.240 m probijen 1985. godine, a izgradnja dovodnog tunela Fatničko polјe – akumulacija Bileća započela 1986. a završena 2006. godine.

U toku su aktivnosti na realizaciji HE Dabar, klјučnog i najprofitabilnijeg dijela sistema Gornji horizonti, čijom izgradnjom se očekuje i povećanje proizvodnje električne energije na nizvodnim hidroelektranama.

Sliv Drine

Prirodne karakteristike

Rijeka Drina zauzima centralni dio Balkanskog poluostrva i najveća je pritoka rijeke Save. Nastaje spajanjem rijeka Tare i Pive, kod Šćepan Polјa, a ulijeva se u Savu neposredno nizvodno od Bosanske Rače. Dužina toka Drine, zajedno sa Tarom je oko 500 km, a same Drine oko 341 km.

Sliv rijeke Drine je površine oko 19.570 km2. Prosječan proticaj Drine kod Šćepan polјa je oko 150 m3/s, a na ušću u Savu oko 400 m3/s. Sa prosječnim padavinama od 1.100 mm/god. i velikim padovima od 2,2 ‰ do 5,2 ‰ daje mogućnost rentabilne proizvodnje električne energije i garantuje stabilnost elektro-energetskog sistema.

Gornji tok rijeke Drine podrazumijeva najuzvodniji dio toka Drine, uzvodno od akumulacije HE Višegrad, do spoja Pive i Tare (granica sa Crnom Gorom). Najvećim dijelom gornji tok Drine pripada Republici Srpskoj, dok se manji dio (od Goražda do Ustikoline) nalazi u Federaciji BiH.

Rijeka Drina je u srednjem i donjem dijelu toka granična rijeka između Bosne Hercegovine (Republike Srpske) i Srbije.

Osnovna koncepcija razvoja

Sliv rijeke Drine predstavlјa značajniji neiskorišćeni hidropotencijal na Balkanu. Nesumnjivo je da se uređenju režima voda na prostoru sliva Drine mora u budućnosti posvetiti izuzetna pažnja. Jedini ispravan pristup je da se čitavo slivno područje tretira kao jedinstvena vodoprivredna cjelina. Sagledavanjem mogućnosti korišćenja hidroenergetskog potencijala sliva rijeke Drine koji pripada Republici Srpskoj konstatovano je da neiskorišćeni tehnički potencijal, a koji se može iskoristiti na hidroelektranama snage veće od 10 MW iznosi 3.626,2 MW.

Korišćenje hidroenergetskog potencijala „Gornje Drine“ i Sutjeske na teritoriji Republike Srpske je predviđeno izgradnjom Hidroenergetskog sistema Gornja Drina (HES Gornja Drina). HES Gornja Drina podrazumijeva izgradnju četiri brane i hidroelektrane na profilima „Buk Bijela“, „Foča“ i „Paunci“ na rijeci Drini i „Jelovački Krš“ na rijeci Sutjesci.

Sprovedene tehno-ekonomske analize i usvojena tehnička rješenja za svaki od razmatranih profila predviđaju izgradnju:

  • HE Buk Bijela instalisane snage 93,52 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 332,30 GWh
  • HE Foča instalisane snage 44,15 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 175,9 GWh
  • HE Paunci instalisane snage 43,21 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 166,90 GWh
  • HE Sutjeska instalisane snage 44,08 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 195,62 GWh

Tok Drine koji je uslovno nazvan „Srednja Drina“ je sa bruto padom od oko 70 m i proteže se od kraja uspora HE Zvornik do donje vode HE Bajina Bašta (dionica obuhvata 81,35 km toka). Hidroenergetski potencijal se dijeli u odnosu 50 : 50 sa Republikom Srbijom.

Srednja Drina obuhvata energetski i vodoprivredno najznačajniji dio toka Drine i zahtjeva kompleksno rješavanje tog poteza. Ovaj potez podijelјen je na Sektor 1 (nizvodni) i Sektor 2 (uzvodni), tako da se potapanje Ljubovije i Bratunca u potpunosti izbjegne. Usvojeno tehničko rješenje predviđa da se na Sektoru 1 gradi HE Dubravica sa kotom normalnog uspora od 175 m.n.m, a na Sektoru 2 grade HE Tegare sa kotom normalnog uspora od 200 m.n.m i HE Rogačica sa kotom normalnog uspora od 220 m.n.m.

Usvojeno tehničko rješenje predviđa izgradnju:

  • HE Rogačica instalisane snage 113,28 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 413,42 GWh
  • HE Tegare instalisane snage 120,94 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 448,05 GWh
  • HE Dubravica instalisane snage 87,23 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 335,48 GWh

Donji tok rijeke Drine obuhvata dio nizvodno od HE Zvornik, pa sve do ušća Drine u Savu. Hidroenergetski potencijal se dijeli u odnosu 50 : 50 sa republikom Srbijom.

Koncept iskorišćenja energetskog potencijala donjeg toka Drine se bazira na izgradnji pribranskih hidroelektrana u kaskadi. Akumulacije koje se formiraju izgradnjom brana, nalaze se između bočnih nasipa sa lijeve i desne obale Drine. Dužina toka po glavnom koritu na ovom potezu iznosi 85 km. Pored uloge u obezbjeđivanju koncentracije pada, nasipi imaju ulogu i u zaštiti obalnog područja od poplava. Koncept energetskog iskorišćenja potencijala Donje Drine obuhvata izgradnju četiri pribranske hidroelektrane na ovom potezu:

  • HE Kozluk instalisane snage 88,5 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 376 GWh
  • HE Drina 1 instalisane snage 87,7 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 363,7 GWh
  • HE Drina 2 instalisane snage 87,8 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 379,8GWh
  • HE Drina 3 instalisane snage 101 MW i prosječne godišnje proizvodnje oko 469,1 GWh

Faze izgradnje hidroelektrana na Drini

Studije o korišćenju rijeke Drine u energetskom i vodoprivrednom smislu rađene su u kontinuitetu kroz cijeli dvadeseti vijek. S obzirom da su režimi voda u slivu rijeke Drine prostorno i vremenski veoma heterogeni, svaka koncepcija optimalnog korišćenja je podrazumijevala izravnavanje protoka preko velikih akumulacija, pa je u tom cilјu u slivu Drine izgrađeno 9 akumulacija ukupne zapremine 2.220 x 106 m3 vode, prvenstveno u energetske svrhe.

U slivu Drine do sad je izgrađeno 9 hidroelektrana (HE Uvac, HE Kokin Brod, HE Bistrica, HE Potpeć, HE Piva, HE Višegrad, HE Bajina Bašta, RHE Bajina Bašta i HE Zvornik) koje imaju ukupnu instalisanu snagu od 1.932 MW i prosječnu godišnju proizvodnju od 6.350 GWh.

U periodu od 1976. do 1985.g. isprojektovana je prva i ujedno do sad jedina izgrađena hidroelektrana na Drini na području Republike Srpske – HE Višegrad, koja je puštena u rad 1989.g. Dosadašnje analize su pokazale da se na čitavom prostoru Hidrosistema Drina mogu dobiti značajne količine kvalitetne električne energije.

Sliv Vrbasa

Prirodne karakteristike

Vrbas je rijeka u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, dugačka oko 235 km, sa površinom sliva oko 6.386 km2. Nastaje od dva vrela na južnoj padini planine Vranice. Izvire na 1.530 m.n.m. i drenira centralni dio sjevernih padina Dinarskog planinskog masiva.

Kod Srpca se ulijeva u rijeku Savu na 96 m.n.m. Stvara tri karakteristične cjeline: u gornjem toku od izvora do Jajca je planinska rijeka s mnogo brzaka i slapova, u srednjem toku, od Jajca do Banje Luke, sa naglašenim padom korita probija se kroz duboki krečnjački kanjon, a u donjem toku, od Banja Luke do ušća, tipična je ravničarska rijeka.

Ima 36 direktnih pritoka dužih od 10 kilometara, a najznačajnije su Ugar, Crna Rijeka, Pliva i Vrbanja. Prosječan pad glavnog toka je 6 m/km, što ga čini atraktivnim za hidroenergetsko korišćenje. Prosječna nadmorska visina je oko 690 m.n.m. Prosječne godišnje padavine kreću se od oko 800 l/m2 pri ušću Vrbasa u Savu, do oko 1.500 l/m2 na južnom dijelu sliva. Prosječno višegodišnje oticanje sa sliva rijeke Vrbasa iznosi oko 132 m3/s. Režim toka vode u slivu rijeke Vrbas je neravnomjeran. Minimalni proticaji padaju na oko 22-23% od prosječnog višegodišnjeg proticaja. Ekstremno i do 10% na Vrbasu kod Gornjeg Vakufa i na ušću Vrbanje. Maksimalni proticaji su pet puta veći od srednjih višegodišnjih proticaja.

Velike vode pojavlјuju se u periodu mart-maj, a najizraženije su u aprilu. Malovodni periodi se javlјaju u periodu avgust-septembar, a minimalnim proticajem u avgustu.

Osnovna koncepcija razvoja i izgradnje

Relevantne studije pokazuju da raspoloživi hidroenergetski potencijal sliva rijeke Vrbas iznosi oko 4.270 GWh električne energije, u srednje vlažnoj godini, od čega na osnovni vodotok otpada 2.510 GWh ili 58,8%, a na sve pritoke 1.760 GWh ili 41,2 %. Hidroenergetski potencijal rijeke Vrbas na cijelom njenom slivu iskorišten je tek nešto više od petine, a na području toka kroz RS još i manje.

Od ukupno iskoristivog hidroenergetskog potencijala slivnog područja Vrbasa, a koji iznosi oko 3.200 GWh, danas se za proizvodnju električne energije koristi oko 720 GWh ili 22,5 % kroz hidroelektrane Jajce 1, Jajce 2 i Bočac.

Od mogućeg hidroenergetskog potencijala Vrbasa u dijelu koji protiče kroz Republiku Srpsku, a koji iznosi 1.895 GWh, iskorišteno je tek 307 GWh, odnosno 16,2 % što ostvaruje HE Bočac instalisane snage od 110 MW.

Aktuelna Studija hidroenergetskog korištenja rijeke Vrbas, pokazala je da su sa aspekta moguće proizvodnje električne energije daleko najznačajniji potencijalni energetski projekti na srednjem toku Vrbasa, gdje je moguće izgraditi nekoliko elektrana sa velikom godišnjom proizvodnjom, a to su: HE Bočac 2, HE Krupa 228, HE Krupa 218, HE Krupa 214, HE Grbići 204, HE Banjaluka 204, HE Karanovac i HE Novoselija 172,5 i 174,6. Za svaku pojedinačnu hidroelektranu izvršene su hidrološke, hidrauličke, energetske i tehno-ekonomske analize sa posebnim osvrtom na uticaj izgradnje HE na životnu sredinu.

U energetsko-ekonomskom smislu i na osnovu kompleksnih analiza na dijelu rijeke uzvodno od Krupe, najatraktivnije planirane hidroelektrane su:

  • HE Bočac 2 instalisane snage 8,76 MW i prosječne godišnje proizvodnje od oko 42 GWh i
  • HE Krupa 218 instalisane snage 14,7 MW i prosječne godišnje proizvodnje od 78 GWh.

Potez rijeke Vrbas od grada Banja Luke do ušća je dužine 69,35 km i ima raspoloživi pad od 62,00 m. Na ovoj dužini vodotoka planirane su HE Trn, HE Laktaši, HE Kosjerovo i HE Razboj (pojedinačne snage oko 21,42 MW i ukupne prosječne godišnje proizvodnje oko 367,15 GWh).

Faze izgradnje

Hidroenergetski potencijal Vrbasa prvi put je iskorišćen još za vrijeme Austrougarske monarhije, izgradnjom hidroelektrane Jajce, 1894. god. Nјen generator snage 8 MW proizvodio je električnu energiju koja se koristila u hemijskoj industriji sve do 1957. godine.

Nakon Drugog svjetskog rata prišlo se dalјoj izgradnji hidroenergetskih objekata, tako da su 1954. u pogon puštena HE Jajce 2, snage 30 MW sa bilansnom proizvodnjom 175 GWh, a tri godine kasnije i HE Jajce 1, snage 48 MW i bilansnom proizvodnjom struje od 232 GWh.
Po završetku izgradnje ta dva objekta, nastavilo se sa izradom projektne dokumentacije i istražnim radovima na srednjem toku rijeke Vrbas.

O početku izgradnje hidroelektrane u Bočačkoj klisuri počelo se razmišlјati odmah nakon izgradnje hidroelektrana Jajce 1 i Jajce 2. Hidroelektrana Bočac je pribransko postrojenje na rijeci Vrbas i projektovana je kao vršna elektrana sa sedmičnim izravnavanjem. Puštena je u rad 1981. godine. Izgrađena hidroelektrana koristi 16,2% ukupnog hidropotencijala rijeke Vrbas sa pritokama. Ovaj dio hidropotencijala Vrbasa se u cjelosti nalazi u Republici Srpskoj.